30. septembar – 21. oktobar, 2021.
Izložba Kosmički ritmovi, uvodi jednu novu dinamiku u prostor Bioskopa Balkan. Izložba koja se dugo promišljala i pripremala nastala je kao reagovanje umetnice na prostor koji treba savladati, obuhvatiti, rekreirati…
Ambijentalna postavka koju Milena Mijović Durutović gradi tiho i spontano u saglasju je sa samim prostorom Bioskopa Balkan, koji svojom monumentalnom strukturom izaziva bezbroj mogućnosti. Milena sledi svoje impulse, oslanjajući se na čulno i intuitivno. Monohromni, pročišćeni, organski…ovi radovi stvaraju cikluse iz kojih se rađaju utvrđeni ritmovi prirode. Sve je povezano, sve je u suživotu i harmoniji. Nema narušavanja i tenzija; kontrasti samo dodatno intenziviraju i izazivaju odnose jakih pigmenata, senki, svetla, tame, kreirajući ritmove koji nas meditativno uvode u simbole univerzalnog. Postavka je koncipirana tako da sa platnima, objektima i video radovima čini celinu, jedinstvenu strukturu koja daje omaž beskrajnoj igri i radosti sa kojom umetnica ulazi u realizaciju ove izložbe.
Posebnu zahvalnost izdvajamo za saradnju i podršku Centru za savremenu umjetnost Crne Gore.
– Ksenija Samardžija
Disciplina mašte
Iako deluju zavodljivo i u galerijskoj „beloj kocki“, radovi Milene Mijović Durutović do svog punog izraza dolaze tek u sadejstvu sa energijama nekog specifičnijeg prostora. Postavke u netipičnim izlagačkim prostorima povećavaju značaj kretanja posmatrača i ispitivanja radova iz različitih perspektiva, i sagledavanja njihovih dimenzija i načina prostiranja u odnosu na dati ambijent. Neposredno telesno prisustvo posmatrača u takvim ambijentalnim celinama u koje ona svoje slike ugrađuje omogućava aktivnu sintezu utisaka o odnosu slikarske materije, podloge i okružja, slikarskog gesta i kompozicije unutar okvira slike, kompozicionih varijacija u seriji radova koji su deo jednog ciklusa, kao i načina na koji su slike dovedene u dijalog sa prostorom u koje su postavljene. U slučaju instalacija to je još bitnije, jer ih ona uvek razvija u prostoru, shodno njegovim datostima, te i načinima na koji se u njega može uvesti publika.
Postavka izložbe Milene Mijović Durutović u Bioskopu Balkan osmišljavana je mesecima, a u konkretnom prostoru je građena punu sedmicu. Iako su svi radovi koji su u izložbu uključeni već ranije bili izlagani na drugim mestima, i lako su se na neutralan način mogli ponovo prikazati i u Bioskopu Balkan, autorku su specifičnost prostora i širok dijapazon mogućnosti da se radovi u njemu instaliraju izazvali na proces traganja za takvim tipom postavke koji bi ujedno bio u dijalogu sa mestom izlaganja i omogućavao njegovu vizuelnu i iskustvenu trasformaciju. Proces izrade postavke nastavio se na tok procesa izrade radova, koji se odvijao u autorkinom ateljeu, i na niz eksperimenata sa njihovom prostornom organizacijom i ambijentalizacijom na prethodnim izložbama, da bi instalacija u prizemnom delu Balkana ostvarila odnos spram razuđenosti tog prostora, i da bi fakture slika na donjem nivou komunicirale sa fakturom zidova.
Rezultat eksperimentisanja sa načinima postavljanja radova u odnosu na prostorne i tehničke mogućnosti koje pruža Bioskop Balkan su tri izložbene celine na tri nivoa zgrade. Prizemni nivo ispunjava intenzivno osvetljena instalacija od žice koja lebdi u središnjem delu prostora, stalno se menja u odnosu na temperaturu vazduha, pruža oko sebe senke u vidu linijskih crteža, i deluje kao kontrapunkt podnoj postavci mnoštva ovalnih oblika obojenih plavim pigmentom u čistom obliku. Naziv te instalacije je „Vibracije“. Ona na više načina zadire u prostor, zauzima njegov centralni deo, i ulazi u aktivni dijalog sa njegovom strukturom, kao i sa u njemu prisutnim detaljima. U perceptivnom iskustvu posmatrača, ona obrazuje specifičnu igru utisaka u kojoj se izrazito hromatsko kontrastira sa gotovo ahromatskim, kao i zatvorena forma sa otvorenom strukturom, taktilnost sa igrom svetla i senke, mnoštvenost segmenata sa kompaktnošću celine.
Nivo ispod „Vibracija“ postavljene su „Dubine“. To su slike rađene plavim i crnim pigmentom na providnoj crnoj juti koja propušta svetlost i ujedno naglašava materijalnu strukturu tih slika čime demonstrira njihovu poroznost, koja ih drastično udaljava od modernističkog načela plošnosti. Na drugom podzemnom nivou postavljen je segment radova iz ciklusa „Tragovi“. Njega čine zemljom preparirana jutana platna, oslikana prirodnim pigmentima jakih inteziteta, da bi se postigle forme uobličene do granice znaka, ali bez citiranja konvencionalne znakovnosti. Tokom građenja slika, očigledno su probijali sadržaji iz autorkinog nesvesnog i iskrsavali su znaci, sublimisani tako da izmaknu standardnim načinima tumačenja. Ako postoji neki znakovni sistem pod koji oni potpadaju, on je jedinstven autorkin proizvod, koji bi bilo moguće sagledati jedino kroz sintezu, klasifikaciju, analizu i tumačenje formalnih karakteristika takvih znakova.
Svedena apstraktna znakovnost, baš kao i baratanje od svake narativnosti oslobođenim oblicima i snažnim piktoralnim intenzitetima, rezultat je autorkine težnje za univerzalnošću. To je težnja ka prevazilaženju kulturoloških barijera i unapred kodifikovanih značenja koja su fiksirana različitim korpusima pozitivnih znanja, koji se često apliciraju na tumačenje kulture i umetnosti. Ona je usmerena ka publici otvorenoj za neposredno čulno i intelektualno iskustvo, koja je spremna da sav bagaž podrazumevanog, pretpostavljenog, obrazovanjem i socijalizacijom preuzetog, kao i prethodnim iskustvom sličnih radova determinisanog, ostavi pred vratima galerije i suoči se sa radovima. Pritom, ta težnja za univerzalnošću ne uključuje ni uzmicanje od društvenih, kulturnih, institucionalnih, ekonomskih i političkih konteksta, kao ni njihovo ignorisanje, već insistira na aktivnoj emancipaciji od bilo kakve jednoznačne određenosti njima.
U imenovanju te težnje ka univerzalnosti pojavljuje se reč kosmos i koristi se kao metafora za neograničeni uređeni sistem čije pravilnosti utiču na mnoštva u njemu sadržanih ograničenih svetova, i to u vidu ritmova čijem dejstvu su izloženi. Stoga ovi radovi i računaju na posmatrače, čija tela nisu samo proizvod biopolitike, niti su horizonti njihovog iskustva nepovratno zatočeni u društveno-političkim okvirima u kojima ih zatičemo. To bi bili posmatrači koji bi doživljaju, a potom možda čak i analizi kompozicionih ritmova u radovima, u načinima njihove postavke i u njihovom uodnošavanju sa kretanjem i ponašanjem publike u konkretnom prostoru izlaganja radova, pristupali evocirajući sopstvene unutrašnje ritmove. Kako je još to Anri Lefevr u svom određenju ritamanalize kao postupka naglasio, osnovni uslov uspešnosti analize ritmova koji se detektuju u spoljašnjem svetu je poznavanje svojih unutrašnjih ritmova, i usklađenost sa njima.
Načelima apstrakcije i ekspresije, kao i težnji za univerzalnosti likovnog jezika i emancipaciji posmatrača, u poetici Milene Mijović Durutović se pridružuje i njen osobeni procesualni pristup izvođenju radova, te potom i izvođenju postavke u koju se radovi uvode. Zasniva se na praćenju ritmova spoljašnje i unutrašnje prirode tokom svih faza stvaralačkog postupka, i stalno kanalisanje izraza u smeru ponavljanja motiva ili variranja načina primene nekog likovnog rešenja. Njeni se radovi na taj način, potpuno uzmičući od ikoničkih karakteristika znakova koji se u njima javljaju, u stvari pokazuju kao indeksični, u smislu da se na njima ne očituju neki spoljašnji sadržaji, već upravo samo tragovi stvaralačkog procesa. Svaki ciklus njenih radova je svojevrsno svedočanstvo stvaralačkog procesa, ali ne kao dokument, već kao indeks uspešnih rešenja ključnih likovnih i oblikovnih problema do kojih ona u svom umetničkom radu dolazi.
„Disciplina mašte“ je sintagma koju je svojedobno, u intervjuu objavljenom u podgoričkoj „Pobjedi“, Milena Mijović Durutović uvela da bi njome imenovala proces stalnog svođenja izraza na samo ono što je neophodno. Ako je početni impuls koji vodi umetničkom delu već moguće izraziti upotrebom samo jedne, ili svega dve boje, modulirane strukture, ili preuzetog jednostavnog oblika naglašenog nanošenjem sirovog pigmenta, tada se sve preko toga može smatrati za prekomerno. Takođe je za dosledno izveden ciklus radova sasvim dovoljno da se on zasniva na varijaciji jednog motiva, ili jednog plastičkog problema. S druge strane, što je rad u svom izvornom obliku svedeniji to je spektar mogućnosti njegove interakcije sa kontekstima u kojima je izlagan širi. Za razliku od sputavanja mašte projektnim mišljenjem u kome je sve unapred određeno, disciplina maštu aktivno podstiče, ali njene izraze svodi na ono suštinsko.
– Stevan Vuković
Foto: Marina Bugarčić
Foto: Igor
