Bioskop Balkan nalazi se u srcu Beograda, u ulici Braće Jugovića 16. Kao objekat u kojem su se odigrali značajni događaji za istoriju i kulturu Beograda i Srbije, zgrada bioskopa Balkan predstavlja svedočanstvo kulturnog, urbanog i arhitektonskog razvoja Beograda tokom druge polovine 19. veka. Iako projektant zgrade nije poznat, činjenica je da je zgrada podignuta na temeljima starog zdanja, koji je po pretpostavkama bio turski han.
Svoju istoriju počinje kao gostionica Bulevar, koju je počeo da zida Đorđe Pašona proizvođač alkoholnih pića (1867- 1875). Međutim, kada mu je ponestalo novca, potražio je zajam od Vanđela Tome, poznatog duvandžije. Pašona nije uspeo da vrati pozajmicu , te je 1900. godine prodao celo imanje Vanđelu Tomi.
Istorija zgrade Bioskopa Balkan
Reprezentativna, akademski oblikovana zgrada, sastoji se iz tri posebne celine između današnjih ulica Makedonske, Braće Jugovića i Bulevara despota Stefana, uz koji je kasnije dozidan deo zgrade u čijem se prizemlju nalazila velika sala za igranke i svadbe. Nakon toga gostiona postaje reprezentativni hotel Bulevar, visoke kategorije. U toj sali ukrašenoj raskošnim lusterima, velikim ogledalima i lampionima, krajem 19. veka gostovale su austrijske i češke muzičke kapele. O Bulevaru je redovno pisala dnevna štampa. Dopisnik engleskog lista “Daily Express” H. Vivijen, prikazuje hotel kao beogradski mjuzikl hol (1896).
Upravo u toj sali je 1899. godine održana prva filmska projekcija, kao i film o venčanju kraljevskog para, Aleksandra Obrenovića i Drage Mašin.
Brana Cvetković (1875-1942), istaknuti srpski glumac i književnik, osnovao je prvo dečje pozorište u Srbiji 1895. godine, a četiri godine kasnije i prvo humorističko pozorište „Orfeum“, koje je predstavljalo pionirsko vodviljsko humoristično-satirično društvo u Srbiji. Prve predstave „Orfeuma“ održavane su u hotelu „Bulevar“, gde su izvođene humorističke jednočinke, parodije i muzičko-scenske tačke.
U zgradi današnjeg bioskopa Balkan radila je, od 1909. do 1911. godine, Beogradska opera pod rukovodstvom Žarka Savića, zbog čega je i čitav hotel postao poznat pod nazivom Opera. Među igranim komadima izdvojile su se “Prodana nevesta” (Bedžih Smetana), “Knez Ivo od Semberije” ( Isidor Bajić) kao i opereta “Barun Trenk” (Srećko Albini).
Na ovom mestu otvoren je stalni bioskop Opera, u kom su prikazivani kaubojski i avanturistički filmovi.
Za bioskop Balkan, vezuje se nekoliko istorijskih događaja. Naime, iz kafane je krenula jedna od pet zavereničkih grupa, kada je izvršen Majski prevrat. Tabla koja se nalazi na ovom zdanju pokazuje da je iste godine bioskop Balkan bio značajan i za Radnički savez (“ U ovoj zgradi održavani su osnivački kongresi Srpske socijaldemokratske partije i glavnog Radničkog saveza 02. avgusta 1903. godine. U njoj su održavani i kongresi 1904, 1907, 1908, 1909, 1910. godine.”).
U hotelu je, 1912. godine, počeo da radi stalni bioskop pod nazivom “Grand bioskop porodice Gomon u hotelu Opera ”.
Poznati književnici Jakov Ignjatović i Antun Gustav Matoš, bili su gosti ovog velelepnog zadanja.
Posle Prvog svetskog rata prikazan je po prvi put zvučni film “Hronomegafon Gromon”.
Današnji naziv Balkan dobija 1928. godine, a 1984. godine zgrada dobija status spomenika kulture. Zaštićen je kao kulturno dobro, kada je zaštićena i njegova namena.
Saša Marčeta inicirao je projekat rekonstrukcije bioskopa Balkan 2017. godine, pri čemu je poseban akcenat stavljen na revitalizaciju funkcionalnosti objekta i prilagođavanje njegove namene savremenim kulturnim i društvenim potrebama. Predviđeno je da bioskopska sala postane multifunkcionalan prostor, koji će, pored filmskih projekcija, omogućavati organizaciju raznovrsnih kulturnih i umetničkih događaja. Ovaj višenamenski centar osmišljen je kao platforma za filmske projekcije, muzičke koncerte, festivale, izložbe, pozorišne predstave, konferencije, okrugle stolove i druga dešavanja, s stvaranja dinamičnog prostora za interakciju različitih umetničkih formi i publike.
