6. oktobar – 4. novembar 2022.
Muzej Grada Beograda, Resavska 40
Izložba je realizivana uz podršku Ministarstva kulture Republike Srbije i Fondacije Saša Marčeta.
“Izložba najavljuje Manetov „povratak“ beogradskoj publici i likovnoj sceni na kojoj je izostajao gotovo deset godina” kaže Ksenija Samardžija, direktorka Fondacije Saša Marčeta dodajući da je postavka istovremeno monumentalna po svom karakteru i formatima, i krhka do osetljivosti koju najavljuju stihovi Vaska Pope: „… Vratio sam se s puta… Da sazrelo kamenje iz zavežljaja… Ovde na trgu razdelim…“;
“Upravo u tim razmerama ova postavka nam nudi katarzični susret, ne samo kroz povratak gradu u kome je rođen, već i kroz duboku vezu, ukorenjenu u poreklo, tlo, u ono što jeste i što tek treba da bude”, konstatovala je Ksenija Samardžija.
„Nijedna perverzija sveta ne može prodreti u srce zvižduka“
Istoričar umetnosti Nikola Šuica u tekstu katalog za ovu izložbu između ostalog navodi da se iz “višemedijskog spleta naslovljenog ‘Povratak u Beograd’, susreću umetnički domašaji ličnosti Olivere Katarine, Vaska Pope I Enriko Josifa”.
OTKRIVENO PONIRANJE
Mane Šakić: „Povratak u Beograd“ – slikarstvo sabijene sile
Vizuelno iskustvo o svetu i emocionalno iskustvo o životu, kada pronesu svoje istorije, kod pojedinih likovnih umetnika prepliću se u sjedinjenju snage vlastitog opažanja. Umetnost je, uostalom, od poodavnih vremena svoju oslobađajuću mogućnost izraza poistovetila sa individualnim sabranostima raznovrsnih stvaralaca, posebno, i oslobođeno, unutar vrlina zamišljenog napretka moderne kulture.
Stvaralačka volja je duševni suspstrat najdragocenije vrste, i kao takva, u raznočlanim vrstama umetnosti stupa u stvaranje doživljajnih iluzija, u poigravanje i ogoljenje sosptvenog mesta. U medijumu slikarstva, sve niti apstrahovanja, upisivanja znakova i gestualnih izneveravanja javne, svima neosporne, dokumentovane datosti na granici su otkrivanja psihološkog intenziteta. Kompozicije koje Mane Šakić uspostavlja imaju duh pretpostavljane urbane asocirane svakodnevice gde se slično ritmizovanoj svežini, začudnosti i strahovima, koji su totemski oličeni u tragovima oslobođene, uslovno rečeno, apstrakcije, ili vezivima plutajućih predmetnih asocijacija, kao i povećanih ekstrenih ispovesti, odvija borba sa neusaglašenostima, povestima i mitovima svega što pronosi nasleđe umetnosti u velegradovima. Sjedinjenje uzastopnih trenutaka iz dvomilenijumske snage Beograda, ti ruševni čelični, pa kasnije barutni udarci na topografiju i tlo zatomljenog i sagorelog grada, kao i prospekti ravnice na severu Banata, ili brdašca ka Šumadiji odaju svojevrsni lament nad gradom. Duge linije ispovedanih preklapanja javljaju se i kao jedno od polazišnih pružanja, dospelog iz višemedijskog spleta naslovljenog „Povratak u Beograd“, gde glas, pokret, prisustvo i scenografija nose stihove, tumačenje i muziku u kojima se susreću umetnički domašaji koje nose ličnosti Olivere Katarine,Vaska Pope i Enrika Josifa.*
One su za difuzni prostor potresa istorijskih nevolja i obasjanih jutara svakako i pribežište samoispitivanja koje Vasko Popa ispoveda kroz svoje usredsređene jezičke slike o realnim teškoćama i nadvladavanjima: od narodne poslovice o paucima koji premrežuju nebo, preko kamenja i oblaka, baš kao što se u svest nastanjuje ‘ulazak neba’ u snazi ljubavi datoj u nekom ličnom beogradskom stanu. Ushićenje je kapsula kolorističkih poteza koje slike Maneta Šakića nose zahvajujući strukturama i uticajima posmatranja, učenja i gledanja, prerastajući u zagonetke neodređenog psihološkog uzbuđenja.
Izgleda da estetičko iskustvo i iskustvo opažanja staju u mitskim i heroizovanim preobražajima prošlosti, pa se s kompozicijske strane sagledavanje celovitosti motivske građe rasplinjuje jasno u zaustavljenoj slici naslućene strujeće dinamike, slično harmonskim muzičkim klasterima što protiču ili se objavljuju u slikanim deonicama na površinama platna. Konjanik, kao i heroj, su naziruće personifikacije slikarski dočarane u obrisima, te izgleda da nadgrađuju zaloge prošlosti prohujalih vremena. Zasnovana na mitologiji narodnog speva, načinom na koji su prazemlja i oblak posredno ujedinjeni u razrušenim obrisima geografskih odrednica, kakve i dalje struje u južnoslovenskom nasleđu slikarstva Petra Lubarde, slikana kompozicija je lelujavi odraz intuicije sile tla i vegetacije, vedute naselja i promenljivih kretnji kumulusa u belini oblaka njegovih najupečatljivijih estetizovanja gestualno sazdane pokretljivosti onoga šta uočavamo. Taj psihomotorni princip je i deo katalogizacije uočljivih i skrivenih motiva u slikanju Maneta Šakića: poreklo toponima i figure preobražaja stapaju se na način slikanih poprišta. Možemo da dozovemo te ekspresivne grinevaldovske stihije raspeća, ali i obasjanog bečličastog rađanja, gde se slutnje kosmičkog osmatranja upisuju po nanesenim tragovima pigmenta. Dolazi do strastvenog prilaženja svojevrsne dezinkarnacije, što odaje moguću asociranu telesnost slikovite ispovesti. Večna sila postojanja i prisustvo u svedočenju i ispripovedanoj stihiji recitativa i strujanja muzike okreću se u paralelama realnosti na tokove slikarskog procesa i dugog nastajanja naslojavanja slike.
Za te lične uslovljenosti, portret ili doziv je neimenovan. Uočava se prisustvo beogradske prošlosti, bilo da se radi o raspoznatljivosti iščezlih ličnosti poput despota Stefana Lazarevića, ili organskih doziva biomorfizma arheološke vrste, kakve mogu da budu i skulpture ili ritualne votivne adoracije konjanika u silovitosti milenijumske borbe sa nečastivim silama. Takav ekspresivni zanos teži izvesno lokalizovanom kosmološkom čulnom uplivu opaženog sveta iz stiha, muzičkog sazvučja i meditacijske forme. Elementi vezivanja pigmenta i mase na površinu slike, ta korporealna biološka forma kruženja svojstvena pojedinim deonicama uključuje pejzažni zahvat ili mogući vazdušni pogled. Otvaraju se između dva posmatračka treptaja poimanje moguće gradskih terena, drevnih zidina i personifikovanja kartografskih delića preobraženih u izražajnu dinamiku sabijanja jasno uočljivih oblika ka kovitlajućoj ekspresiji. Slikareva refleksija teme u fundamentalnim izvorima mogućeg gradskog toponima usmerena je ka našoj svesti zasenčenim kolorizmom naslikane predstave.
Presedani sa lica mesta koje nije onakvo kakvo ga drugi vide je i slavno El Grekovo kretanje u stvaranju lokalitetskog mesta, kakvi su u istoriji slikanja zadržani u primerima grada Toleda, ili i samog iskustva objedinjenih figura posvećenosti biblijskim i jevanđeljskim temama estetičkog svođenja. Prevazilaženje podeljenosti i savremenih rascepa onoga šta jeste pomak u savremenoj umetnosti je, pre svega, ekspresivno uzdizanje istine umetnosti. Beograđanin Šakić u svojim etapama tokom više od dve decenije zbivanja u umetničkim i galerijskim toponimima u Španiji, u Madridu, ili u iskušenjima širine kontinenta Novog sveta, studijskim boravcima i izlaganjima u samom Njujorku, prikazuje identifikovanja umetnika iskušenički zagrcnutog nad posledicama geopolitičkih ‘strašnih sudova’ i, za vizuelnu umentost, tranzicijskog doba. Jer i višedecenijski razmak sačinjava sliku kakvu su migranti u datom, sad po pop kulturi znanom gradu ‘Gotamu’, ili Njujorku, činili kao spasonosnu usredsređenost na goruće emocije, ljubav i predanost sostvenog uporišta. To je u istorijatu stvaralaštva svojstveno slikarskim objavama i koncentraciji u rapidno izmenljivim vremenima posle Drugog svetskog rata, u rasponu migrantskih iskustava i osećaja samoće i različitosti, od Aršila Gorkog, nadrealističke začaranosti i apstraknog bioekspresionizma u poznim četrdesetim i pedesetim godinama, ili znatno kasnije, kod Žana Mišela Baskijata koji se krajem sedamdesetih i u osamdsetim godnima svojim delima i njihovom medijskom slavom uvrstio u odvažnu nadgradnju lične slobode i svog haićansko-portorikanskog porekla. Egzsitencijalni tesnac u odnosu na okruženje i galimatijas potrošačke civilizacije novonastalih totemizama ‘new age’ doba struji u isprekidanom vidu slikane kompozicije kao rezervoar ličnog istraživanja. Reakcija na ogoljenost, ili skrivenost nepobitnih hijerarhija pokazuje se u socijalno-motoričkim i za samotne individualnosti potiskujućim, ali suštinski infernalnim dejstvima. I ma kako je sadašnjost nametljivo aktivna i snažnija od prošlosti, osvrt na, uopšte uzev, umetnikovo delatno vreme i hodočašće u centar vlastite profesije, dokazuje preispitivanje instinktivne autentičnosti. Odrednica ‘povratak domu’ ukazuje se otud kao zalog ispunjenja umetničkog iskustva koje snabdeva sopstveno poreklo rešenim isticanjem tvoračke suštine. Slike su uz sva pozivanja i naprasno otkrivanje strukturnih sudara. One se mogu opažati i van racionalno-logičkog mehanizma spoznaje čulom vida. Izgleda da pokatkad preovlađuje opažanje ‘širom zatvorenih očiju’, kako glasi i prerada tog sveta što pred zaprepašćenjem kosmičke enigme potiskuje sudbinu jedinog individualnog života, tih sklopljenih očiju nad zakonima prošlosti—onu koju je pod tim naslovom filmski reditelj Stenli Kjubrik na prozi Artura Šniclera u „Noveli o snu“ podario svom poslednjem filmu. U delu o tajni koja je nasilno data društvenoj stvarnosti i umetnosti, kompromis prema prednostima verne ljubavi čini se jedinim pribežištem pred okolnostima koje okolo doslovno ruše gradove. Zapaljena je, u slikarskom smislu, vatra nekih novih zvezda, ukazujući na otimanje od zaborava, što slike ciklusa Povratak u Beograd pronose. Time se sloboda savremene umetnosti simbolički otkriva u zoru svitanja, izvesno osmog dana stvaranja, bivajući dug i milenijumski doziv slobode i prepoznavanja. Slike osobite ekspresije na mnogim sponama iscrpljuju i poništavaju tehnike podražavanja. Prerastaju u ispovednu formu iracionalnog meteža koji stvara naredbodavna, u društvu preovladavajuća, istina zakonomerne i zaštićene umetničke ispravnosti. Dela i njihova struktura su otud u svojoj magijskoj nehotičnosti ekspresije i utvrđivanje ispisanih formi kao palimpsesta o postupku, linearno i gestualno prodorne i hromatski zasićene celine koje ‘geološke slojeve’ zavičajnog mesta određuju poput obrisa iz sna i strastvenog dejstva slikovitog vizuelnog obilja. Time mogu da se dozivaju mnoga ogoljena i nepatvorena ispovedna dela, poput stapanja umetničkih fenomena—poput glasa Olivere Katarine, inače slikareve majke, kroz stihove Vaska Pope i dozivajućeg intenziteta muzike Enrika Josifa u doživljajima praiskonskog mesta Beograda. Nema prekida sa stvarnošću kakva jeste, nema niti nestanka neretko odgurnute tradicije i nasleđa, jer i taj slućeni iščezli Beograd i vizija nestalog, i za mnoge neprepoznatog grada, mogu da se ukažu kao značenjske nove vedute, a time i slojevi psihološkog, istorijskog, individualnog, ili socijalnog nastajanja. Za sve one koji to umeju da naslute, slike Maneta Šakića su površine okrenute ka takvoj vrsti uzbuđenja iskrene emocionalne emisije.
– Nikola Šuica
Reference:
Olivera Katarina / Vasko Popa – „Povratak Beogradu“ (1973), program „Povratak Beogradu.“
TV Beograd, Jugoslovenska radio televizija, 18.10.1973.
Muzika: Enriko Josif | Stihovi: Vasko Popa | TV režija: Sava Mrmak
Foto: Bojana Janjić