Bioskop „Balkan“ — čuvar starog i bastion novog kulturnog Beograda

Foto: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda

Jedna od kulturnih, istorijskih i arhitektonskih institucija i obeležja Beograda, bioskop „Balkan“, koji je dugo bio u stanju urušavanja, pre nekoliko godina je prešao u proces revitalizacije i oživljavanja u onom suštinskom smislu—dolaskom ljudi, odnosno posetilaca. Sa druge strane je ona fizička: rekonstrukcija bioskopa prema instrukcijama Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, koja predstavlja jednu od retkih takve vrste u našoj prestonici, i koja za cilj ima očuvanje iskonskog izgleda objekta.
Ali pre priče o restauraciji, podsetimo se samog značaja bioskopa „Balkan“ i šta je on sve predstavljao kroz decenije, ali i šta danas čini. Na adresi Braće Jugovića 16, zgrada je građena na temeljima turskog hana (gostione) u drugoj polovini XIX veka, tačnije, od 1867. do 1870. godine. Od prvobitnog investitora i vlasnika Đorđe Pašona, Cincara poreklom iz Makedonije i proizvođača alkoholih pića, vlasništvo je 1900. godine preuzeo Vanđela Toma, poznati duvandžija. Svemu ovome je razlog to što je Pašona prethodno uzeo pozajmicu od Tome, koju nije uspeo da mu vrati. Gostionica, hotel, teatar, opera, bioskop, prve predstave, opere, filmske projekcije, koncerti—njegove razne namene privlačile su intelektualce i znamenite ličnosti XX veka, od Antuna Gustava Matoša, preko Žanke Stokić, Žarka Savića i drugih.

Prema rečima mnogih, bioskop „Balkan“ je bio, a i danas je, jedan od najlepših beogradskih bioskopa. Enterijerom podseća na čuveni londonski „Elektrik sinema“ na Noting hilu. O njegovoj popularnosti među stanovnicima Beograda za vreme SFRJ govori i zanimljiva činjenica o projekciji filma Amadeus Miloša Formana, 1984. godine. Prema rečima filmskog kritičara Miloša Bilbije, pomama je bila tolika da je na stotine ljude stajalo i čekalo da kupi karte za fim, a red je bio od blagajne bioskopa do Trga Republike.

Ipak, zbog zapuštenosti i nemara, slavna istorija ovog zdanja nije konstantno bila tako glamurozna. „Balkan“ je dugo godina čekao na restauraciju kao i događaje koji će mu udahnuti stari duh. Njegova sudbina stajala je na ivici, skoro kao zgrada u Nikolaja Krasnova 4. Svedoci smo da se objekti od velike umetničke i arhitektonske vrednosti uništavaju, ili menjaju zarad gradnje stambenih zgrada, baš kao malopre pomenuta, koja se nalazi na Vračaru i, kao mnoge zgrade tog dela grada, nije očuvana. Višespratnice niču i grade se u sumnjivo kratkom roku, u velikoj meri ometajući život stanovnika, zaklanjajući predivne pejzaže, nedopuštajući suncu da dopre do ulica…

Foto: Fondacija Saša Marčeta

Ovaj (izrazito negativan) fenomen ne prati samo Beograd, već i druge krajeve Srbije, pa tako imamo i slučaj Zlatibora i divlje gradnje koja je toliko uzela maha da je dobila kolokvijalni naziv zlatiborizacija. Sa sobom odnosi tradiciju, i to ne samo materijalnu već i duhovnu, jer se ova druga često ogleda kroz prvu.
Upravo svemu ovome odoleva bioskop „Balkan. Duh jednog vremena je očuvan, a moderni elementi skladno integrisani—on je sada ponovo stecište što mlade kulturne scene, tako i etabliranih umetnika i stvaraoca, svih ljudi koji doprinose unapređenju zajednice i celog društva. „Balkan“ je ponovo, zahvaljujući aktivnostima Fondacije Saša Marčeta, posle mnogo vremena, mesto susreta i rađanja novih vrednosti, te jedan od generatora kreativne scene.

Proces fizičke rekonstrukcije je svakako kompleksan, dugotrajan i finansijski zahtevan, jer je u pitanju objekat koji predstavlja kulturno dobro, odnosno spomenik kulture. No, taj proces je u toku i pod palicom stručnog tima Fondacije Saša Marčeta, među kojima je i arhitekta Vladimir Anđelković. Kako on ističe, u izvođačkom smislu, radovi na restauraciji i rekonstrukciji unutrašnjih elemenata enterijera su uvek veoma složeni. Oni zahtevaju skup veština i znanja koje izvođač mora da poseduje za tumačenje dostavljenih uputstava, kao i iznalaženje načina da se savremeni materijali i tehnike izgradnje prilagode tehnikama koje su korišćene pre 100 i više godina, a sve u cilju očuvanja graditeljskog nasleđa i njegove adekvatne prezentacije savremenim i budućim korisnicima prostora.

„U projektantskom smislu, rekonstrukcija ovakvog objekta predstavlja poseban izazov, s obzirom da je objekat projektovan kao višenamenski i multidisciplinarni prostor za kulturna dešavanja sa zadržavanjem primarne namene—održavanje projekcija sa svim odgovarajućim pratećim sadržajima. Savremena funkcija višenamenske sale zahteva visoku tehničko-tehnološku opremljenost prostora, sa prioritetom da se taj aspekt opremljenosti prostora uklopi u postojeće arhitektonsko zdanje; da ne narušava dekorativnu plastiku zidova i da kao element prostora ne utiče na radikalnu promenu ambijenta unutrašnjeg prostora ‘Balkana’“, govori Vladimir.

Foto: Fondacija Saša Marčeta

On dalje ističe da je „pri rekonstrukciji bioskopa Balkan, novim konceptom posebna pažnja usmerena na osavremenjavanje funkcije objekta prilagođavanjem namene savremenim zahtevima i tendencijama u projektovanju. Imajući u vidu prostorno-funkcionalne karakteristike i neophodnost da se obezbedi mogućnost jednostavne promene funkcije, fokus je na zadržavanju osnovne namene bioskopa i permanentnog očuvanja objekta kao kulturnog dobra. Rekonstrukcija objekta sa ovako složenom funkcionalnom shemom zahteva kreiranje nenametljive arhitekture unutrašnjeg prostora, sa pažljivim odnosom prema elementima graditeljskog i zanatskog nasleđa. Projektom se tako predviđa potpuno zadržavanje unutrašnje rekonstruisane opne bioskopske sale (plastika na obodnim zidovima, pozicija svih unutrašnjih elemenata prostora: galerija, prozorski i drugi otvori), a sve prema merama zaštite koje je izdao Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda“.

Vladimir nam je takođe objasnio da bioskop „Balkan“ pripada arhitektonskom akademizmu, stilu iz druge polovine XIX veka, koji u arhitekturi nastupa po završetku klasicizma. Karakteriše ga plitka fasadna plastika i izrazita dekorativnost unutrašnjih obodnih zidova sale, dodatno potencirana dvovisinskim prostorom glavne sale i reljefnom plastikom koja se pojavljuje po zidovima. Pored plastike po zidovima, oko vrata i fasadnih otvora, prostorno dominantan element je nivo galerije sa duboko profilisanim vencem koji se pruža po čitavom obimu unutrašnje opne objekta.
I za kraj da podcrtamo, ceo ovaj tekst nije lament nad elitizmom kruga dvojke, niti bunt protiv promene i gradnje, već apel za većom svešću, ne samo institucija već i građana, o bogatstvu koje imamo, a od kojeg često odvraćamo pogled, ili ga uništavamo.

Tekst: Vanja Ratkovic

Newsletter

Prijavite se za naš bilten i budite u toku sa najavama

Subscription Form